Strefa wiedzy o regionie

Środowisko geograficzne terenu.

Powiat człuchowski to południowo – zachodni kraniec województwa pomorskiego, teren dawnego pogranicza pomorsko – polskiego.

Wieś Koczała położona jest na północno – zachodnim krańcu powiatu, na tak zwanych piaszczystych ławicach zwanych sandrami, które powstały na przedpolu moreny czołowej poprzez wytworzenie wód roztopowych. Cechą charakterystyczną takiej powierzchni są wzniesienia i kotliny o różnicach wysokości od 130 do 165 m  n. p. m. Rzeźbę terenu dodatkowo wzbogacają liczne zagłębienia bezodpływowe, które są wynikiem zalegania płatów martwego lodu.

Powiat człuchowski należy do najsłabiej rozpoznanych rejonów geologicznych, ze względu na stosunkowo niewielką ilość głębokich wierceń. Wiadome jest jednak, że obecne oblicze terenu zostało ostatecznie uformowane w czwartorzędzie i największe znaczenie mają twory plejstocenu – kompleksy glin zwałowych przedzielonych piaskami i żwirami. W Koczale gleby wykształcone zostały na piaskach sandrowych i żwirach oraz torfach, będących tworami holoceńskimi. Są to głównie gleby bielicowe o małej i średniej wartości rolniczej.

Z bogactw naturalnych Koczała posiada duże złoża torfu, piasku i tak zwane margle łąkowe (kreda jeziorna), ale zasoby i niekorzystne warunki zalegania powodują, że nie są obecnie eksploatowane.

Warunki klimatyczne Koczały  uzależnione są od jej położenia przy granicy wzgórz morenowych, na dość dużej wysokości w porównaniu z pozostałym terenem powiatu. Charakteryzuje się długim okresem zimowym (96 dni) i utrzymywaniem pokrywy śnieżnej do około 70 dni. Wiosna zaczyna się bardzo późno, a okres wegetacji i dojrzewania jest najkrótszy. Częstym zjawiskiem są silne i gwałtowne wiatry oraz obfite opady.

Koczała położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora Dymno, zwanego również Koczalskim. Jest to zbiornik pochodzenia glacjalnego, o powierzchni 78,5 ha, położonego 156 m n.p.m. i leżącego w dorzeczu rzeki Brdy. Ma tu swoje źródło również rzeka Kuźnia, która jest dopływem Brdy i przepływa wzdłuż całej miejscowości. Wokół wsi znajduje się również szereg innych jezior, w tym jezioro Przyłękińskie i Łękińskie oraz Płociczno. Charakterystycznym elementem krajobrazu Koczały są także tak zwane oczka wodne i pozostałości po nich w formie bagna i torfowiska.

Koczałę i przylegający do niej teren charakteryzuje bogactwo flory i fauny, która zaczęła pojawiać się na tym obszarze pod koniec epoki lodowcowej. Zmiany klimatu, rozwój gleb i gospodarcza działalność człowieka sprawiły, że pojawiła się nowa roślinność i fauna, ale zachowały się również gatunki reliktowe. Przeważają lasy sosnowe z wyspowym występowaniem buka. Ponadto występuje na tym terenie dąb bezszypułkowy i szypułkowy, grab, brzoza i olsza. Runo jest słabo rozwinięte, a podszycie stanowią mchy, porosty, borówki czernice i brusznice oraz śmiałek pogięty, perłówka, kostrzewa, turówka i inne. Swoistą roślinność posiadają również torfowiska z wieloma gatunkami wrzosów i torfowców i jeziora, w których możemy spotkać lobelię jeziorną, brzeżycę jednokwiatową, grążel żółty i grzybień biały.

Bogata szata roślinna, jeziora i bagna tworzą dogodne warunki do bytowania dla wielu gatunków zwierząt. Z ptaków występuje na tym terenie bociany, żurawie oraz nury, wiosłonogie i blaszkodziobe. Ze względu na to, jeszcze przed wojną Niemcy bardzo często nazywali Koczałę „Żurawim zakątkiem”.

Z ssaków najliczniejsze są według kolejności: zające, sarny, jelenie, dziki, lisy, kuny, wydry i bobry. Nie bez znaczenia jest również bogaty świat zwierząt bezkręgowych, owadów oraz ryb w tym pstrągów potokowych. Występują również żmije. Na terenie gminy Koczała znajdują się cztery rezerwaty przyrody:

  1. Rezerwat „Cęgi Małe”, w którym znajduje się jezioro oligotroficzne (skąpożywne), charakteryzujące się dużą przezroczystością wody oraz niewielką ilością składników pokarmowych. Ze względu na porastanie dna i brzegów reliktowymi borealno – atlantyckimi gatunkami roślin, w tym lobelią zwane jest jeziorem lobeliowym.

W rezerwacie spotkać możemy również chronioną rosiczkę.

  1. Rezerwat „Bagnisko Niedźwiady”, zawierający sosnowy bór bagienny z rozwiniętymi torfowiskami leśnymi.
  2. Rezerwat „Przytoń” utworzony dla ochrony bobra i wydry.
  3. Rezerwat „Bocheńskie błota”, chroniące unikalne gatunki roślin torfowych.

Ze względu na urozmaicony teren, bogactwo różnych typów jezior, ciekawe kompleksy leśne z niespotykaną florą i fauną, przebiegają przez Koczałę i teren gminy dwie trasy rowerowe: „Szafirowy szlak” i „Naszyjnik Północy”, zwany również „Bursztynowym szlakiem”.

KOCZAŁA – CIEKAWOSTKI GEOGRAFICZNO – PRZYRODNICZE

Koczała leży w południowo-zachodniej części województwa pomorskiego, w powiecie człuchowskim. Powierzchnia gminy to 222 km2. Gmina liczy 29 miejscowości i przysiółków, z których największe to:

Bielsko – Bὂlzig,                               Dźwierzno – Darsen,

Dymin – Diemen,                            Łękinia – Lanken,

Niesiłowo – Schulzenwalde,         Ostrówek – Engsee,

Pietrzykowo – Peterkau,                Stara Brda – Altbraa,

Starzno – Starsen,                           Trzyniec – Steinforth,

Załęże – Flemingsort.

W gminie jest siedem sołectw: Bielsko, Łękinia, Pietrzykowo, Starzno, Trzyniec, Załęże i Koczała, w której znajduje się siedziba władz gminy.

Urozmaicony teren obfituje w liczne i czyste jeziora, a lasy obejmują swoją powierzchnią aż 145 km2.

Na terenie gminy znajduje się siedemnaście jezior, w tym jezioro Przyłękińskie i Łękińskie oraz Płociczno. Największe z nich jest jezioro Dymno (Diemen). Jest to zbiornik pochodzenia glacjalnego, o powierzchni 78,5 ha, położony 156 metrów n.p.m. i leżący w dorzeczu rzeki Brdy.    Ze względu na swoją czystość i unikalną florę (ramienice) zaliczane jest do obszaru chronionego „Natura 2000”.

Ma tu swoje źródło również rzeka Kuźnia, która jest dopływem Brdy i przepływa wzdłuż całej miejscowości. Charakterystycznym elementem krajobrazu Koczały są także tak zwane oczka wodne i pozostałości po nich w formie bagna i torfowiska.

Bogata szata roślinna, jeziora i bagna tworzą dogodne warunki do bytowania dla wielu gatunków zwierząt. Z ptaków występuje na tym terenie bociany, żurawie oraz nury, wiosłonogie i blaszkodziobe. Ze względu na to, jeszcze przed wojną Niemcy bardzo często nazywali Koczałę „Żurawim zakątkiem”. Z ssaków najliczniejsze są według kolejności: zające, sarny, jelenie, dziki, lisy, kuny, wydry i bobry.  Nie bez znaczenia jest również bogaty świat zwierząt bezkręgowych, owadów oraz ryb w tym pstrągów potokowych. Występują również żmije. Na terenie gminy Koczała znajdują się cztery rezerwaty przyrody:

  1. Rezerwat „Cęgi Małe”, w którym znajduje się jezioro oligotroficzne (skąpożywne), charakteryzujące się dużą przezroczystością wody oraz niewielką ilością składników pokarmowych. Ze względu na porastanie dna i brzegów reliktowymi borealno – atlantyckimi gatunkami roślin, w tym lobelią zwane jest jeziorem lobeliowym. W rezerwacie spotkać możemy również chronioną rosiczkę.
  2. Rezerwat „Bagnisko Niedźwiady”, zawierający sosnowy bór bagienny  z rozwiniętymi torfowiskami leśnymi.
  3. Rezerwat „Przytoń” utworzony dla ochrony bobra i wydry.
  4. Rezerwat „Bocheńskie błota”, chroniące unikalne gatunki roślin torfowych.

Z uwagi na to bogactwo, leśnictwo i turystyka są podstawą gospodarki gminy.

KOCZAŁA- CZTERY NAZWY JEDNEJ MIEJSCOWOŚCI

Pierwsze wzmianki o miejscowości jako Koczali pojawiają się w roku 1286, gdy teren ten należał do książąt pomorskich. W 1309 roku starosta człuchowski – Mikołaj z Ponieca, sprzedaje Koczałę  Krzyżakom i 30 listopada 1356 roku Krzyżacy na nowo zakładają wieś, zmieniając jej nazwę na Vlisensteyne zapisywaną również jako Fliessenstein lub Flieβenstein.

Nazwa ta pochodzi z języka niemieckiego i składa się z dwóch części. Część pierwsza nazwy: vlisen; może być pochodną od słowa: vlies – runo, co wskazywałoby, że przyczyną założenia miejscowości wśród lasów, było zatrudnienie jej mieszkańców przy zbiorze runa leśnego na przykład jagód i grzybów. Zwracając uwagę na różnice w pisowni występujące w dawnym  języku niemieckim, część pierwsza nazwy może brzmieć nie vlisen, a flisen, co nadawałoby jej zupełnie inne znaczenie, gdyż wyraz fliese oznacza kamienną taflę. Nazwa wsi pochodziłaby w tym przypadku od jej położenia, które przypomina płaski kamień pośród otaczającej go kotliny. Jeszcze inne znaczenie ma wyraz fließ, oznaczający strumień. I to wytłumaczenie niemieckiej nazwy jest prawdopodobne, gdyż przez Koczałę przepływa rzeka o niemieckiej nazwie Hammerfließ, czyli strumień Kuźnia, występujący również pod nazwą Kuźnica i Kociołnica. Drugi człon nazwy „steyn” najprawdopodobniej pochodzi od niemieckiego słowa stein, które oznacza kamień, głaz. W 1466 roku, po zawarciu pokoju Toruńskiego miejscowość powraca do Polski jako Koczalia (Koczale), ale już po pierwszym rozbiorze w 1772 roku miejscowość zostaje włączona do Prus i przyjmuje nazwę Flὂtenstein (Floetenstein).  Nazwa polska przestała oficjalnie istnieć najprawdopodobniej po 1766 roku, ale przetrwała w aktach kościoła katolickiego.

Dopiero po II wojnie światowej wraca do Polski przyjmując polską nazwę Koczała. Pochodzenie nazwy polskiej również nie jest dokładnie znane. Według słownika etymologicznego, podstawą  nazwy jest sylaba >Kocz-, Kok<. Była ona stosowana przy tworzeniu nazw zwierząt i roślin, na przykład: kocot = kogut, koczak = skrzyp. Ponieważ Koczała położona jest na piaszczystych ziemiach, gdzie w występuje w bardzo dużych ilościach roślina – kocanka piaskowa, być może jej nazwa była podstawą w tworzeniu nazwy wsi. Pochodzenie może również nawiązywać do położenia wsi w kotlinie przypominającej kocioł lub też od staropolskiej pisowni wyrazu kościół – koscziol.

Za pochodzeniem nazwy od wyrazu koscziol przemawia data powstania kościoła w Koczale na przełomie XII/XIII wieku, jako pierwszego na tym terenie, przed kościołami w Starznie (1280) i Białym Borze (około 1287 roku). Zupełnie odmienną podstawę pochodzenia nazwy Koczała przedstawiają historycy niemieccy, wywodząc ją od niemieckiego nazwiska Gottschalk.

KOCZAŁA – TEGO JUŻ NIE ZOBACZYSZ

KOŚCIÓŁ EWANGELICKI

Dzisiejszy Gminny Ośrodek Kultury w Koczale mieści się w murach dawnego kościoła ewangelickiego, który został wybudowany w 1909 roku dzięki stowarzyszeniu Gustav – Adolf – Vereins. Ewangelicy wybudowali go na wzniesieniu zwanym Babylon, gdzie wcześniej najprawdopodobniej stał pierwszy kościół katolicki. Był on prawie repliką wybudowanego kościoła katolickiego. Po wojnie zrujnowany kościół częściowo rozebrano i zamieniono na salę gimnastyczną, a między prezbiterium i transeptem postawiono ścianę, aby wyodrębnić mieszkanie dla nauczyciela. W 1977 roku budynek przebudowano ponownie, zamieniając salę gimnastyczną na Gminny Ośrodek Kultury.

KLON „KOCZAŁEK”

Tuż obok Gminnego Ośrodka Kultury , na rozwidleniu dróg mieścił się kolejny przykład, którego dzisiaj w dawnej formie nie zobaczysz. To klon, który przez wiele lat był pomnikiem przyrody i symbolem Koczały. Niestety uderzenie pioruna spaliło częściowo drzewo, które ze względu na bezpieczeństwo mieszkańców w 2008 roku musiało zostać wycięte. Z okazji 660 rocznicy lokacji Koczały, częściowo spróchniały pień w 2016 roku wydrążono, umieszczając wewnątrz kapsułę czasu i sadząc srebrny świerk.

ULICAMI DAWNEJ KOCZAŁY

CIEKAWA ARCHITEKTURA ULICY CZŁUCHOWSKIEJ

Człuchowska to obok ulicy Miasteckiej, główna ulica Koczały. W bardzo dobrym stanie zachowało się wiele budynków z początku XX wieku i chociaż zmieniło się ich przeznaczenie, to nadal możemy je zobaczyć w niezmienionej formie.  Jedynym budynkiem, który trudno rozpoznać z fotografii to dawny hotel  Schalapski, który w czasach PRL był restauracją „Kosmos”, później „Polonez”, siedzibą sklepów i administracji Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”, a nawet dyskoteką.  Czy spacerując ulicą Człuchowską, potrafisz odnaleźć pokazane na fotografiach domy?

WARTO ZOBACZYĆ

KOŚCIÓŁ POD WEZWANIEM NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY W KOCZALE

Pierwsza parafia w Koczale powstała tuż przed końcem panowania Bolesława Śmiałego, co oznaczałoby lata 1075-1079, ale na mapie sporządzonej przez historyka Stanisława Kujota oznaczona jest jako założona pomiędzy 1150, a 1295 rokiem. Obecny budynek kościoła parafialnego w Koczale powstał w 1902 roku. Został wybudowany na miejscu starej, drewnianej świątyni, która spłonęła w wyniku uderzenia piorunu w 1891 roku. Wewnątrz świątyni znajduje się wyposażenie barokowe, uratowane przez wiernych z drewnianego kościoła po pożarze 19 maja 1891 roku: późnobarokowy ołtarz główny z pierwszej połowy XVIII wieku, późnobarokowy lewy ołtarz boczny Świętej Marii Magdaleny z roku 1701, rokokowy prawy ołtarz boczny z początku XVIII wieku, późnobarokowa ambona z początku XVIII wieku ze sławnym biblijnym Samsonem oraz rokokowa chrzcielnica z pierwszej połowy XVIII wieku.

KOŚCIÓŁ POD WEZWANIEM ŚWIĘTEGO ANDRZEJA BOBOLI

Kamienne fundamenty kościoła w Pietrzykowie pochodzą z czasów krzyżackich (średniowiecze) i są starsze niż kościół w Starznie. Po spaleniu drewnianego kościoła w 1617 roku wybudowano kościół, którego mury i jedno witrażowe okno nad drzwiami bocznymi przetrwały do dnia dzisiejszego.

KOŚCIÓŁ POD WEZWANIEM ŚWIĘTEGO MIKOŁAJA BISKUPA W STARZNIE

Kościół pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa to zabytkowy drewniany kościół z dachem pokrytym gontem. Wzniesiono go w 1617 r. Posiada barokowy wystrój wnętrza, do którego należą ołtarz z XVIII wieku, późnobarokowy krucyfiks oraz ambona i chrzcielnica z połowy XVIII w. Warto zwiedzić całą miejscowość, w której zachowało się kilka ponad stuletnich domów drewnianych. Starzno istniało prawdopodobnie jeszcze przed 1310 rokiem. Brakuje jednak dokumentów umożliwiających odtworzenie dziejów miejscowości w tamtych czasach. Jedynie w dokumencie z 1564 roku można odnaleźć wzmiankę o opuszczonej wsi Starzno. W tym też roku nastąpiło ponowne założenie wsi.